Organ, doku ve hücre kültürü yöntemleri Doku kültürü yöntemleri, olarak ifade edilir. Çünkü meristem dokusu bu yöntem için en çok kullanılanılır.
Doku kültürü yöntemi; bitkilerin, steril koşullarda çelikle (vejetatif) çoğaltım yöntemi olarak ifade edilebilir.
Totipotensi sonsuz bölünme yeteneğidir.
Bitkiler dal, gövde ya da kök gibi parçalarından tekrar tekrar çoğaltılabilmektedir. Bitkiler yaşlansalar da totipotensi özelliği sayesinde gençleşir, yenilenirler. Nasıl ki zeytin ağacı, çekirdeksiz meyve ağaçları, uzun yıllardır çoğaltılabilir.
Doku kültürü yöntemleri de totipotensi özelliği sayesinde gerçekleşir.
DOKU KÜLTÜRÜ YÖNTEMLERİ 5 AŞAMADA GERÇEKLEŞİR
BESİ ORTAMI HAZIRLANMASI
Besi ortamı hazırlığı 7 adımda gerçekleşir (Bu adımlar besi ortamları başlığı altında detaylı açıklanmıştır).
- Bitki besin maddeleri
- Şeker
- Büyüme Düzenleyiciler
- Organik bileşenler
- pH
- Katılaştırıcı
- Sterilizyon
BİTKİ STERİLİZASYON
Bitkiler laboratuvar ortamına geldiklerinde üzerlerinde bulaşık halde bulunan farklı organizmalardan (kontaminasyondan) arındırılır, bu amaçla gümüş nitrat civa gibi kimyasallar kullaılsa da çamaşır suyu ve etanol çok sık kullanılır.
Steril kabin altında steril safsa dan geçirilerek hazırlanan besi ortamlarına yerleştirilir.
ALT KÜLTÜR
Kültürel işlemler, aseptik şartlarda eksplant olarak isimlendirilen bitki parçalarının tekrar besi ortamına dikilmesidir. Bakanlığın ilgili tebliğ ve yönetmeliklerinde altkültür sayısı sınırlanmıştır, kültür işlemleri için el alışkanlığı çok önemlidir.
YETİŞTİRME ODASI ŞARTLARININ TAKİBİ
Doku kültürü ortamında doğal güneş ışığı verim üzerinde dalgalanma gerçekleştirebileceği için yapay aydınlatma kullanılır. Kapalı kaplar altında ışımadan (radyasyondan) dolayı ısı kontrolü de çok zor olur. Işık istekleri bakımından bitkiler heliofit ve ksiofit olarak ayrılır. Bu bitkilerin ışık ve sıcaklık gereksinimleri farklıdır. Yetiştirme odasında ışık, sıcaklık ve nem dengesi çok önemlidir. Bu ortam koşullarının tabiki steril olması da son derece önemlidir.
AKKLİMATİZASYON
(Dış koşullara adaptasyon)
Akklimatizasyon doku kültürü yöntemiyle çoğaltılan bitkilerin, dış ortam koşullarına adapte edilmesidir.. Bitkileri çok şımarttık ki bu dönemde fotosentez yapmayı unutanlar bile oldu. Gözeneklerini (stomalarını) açıp kapama ve terlemeyi bile yeniden öğrenmeleri gerekecek. Çünkü doku kültürü kabındaki nem çok yüksek onları nasıl kullanacaklarını bile bilmeyen bitkiler gelişmişti.
Tüm bu işlemleri doğru yapabilmek için bilgi, deneyimle sabır gerekir. Küçük bir yanlış ya da gözden kaçan küçük bir nokta tüm birikimlerin bir anda bitmesine sebep olabilir. Öte yandan ilgili bakanlık da bu işlemlerin doğru yapılması için yasal düzenlemeler koymuştur.